Lokale bakkerijen, uitgebaat door vrouwen, kunnen zorgen voor betaalbaar brood in een door inflatie geteisterd Zimbabwe

In Zimbabwe heeft een schoolgaand kind doorgaans brood of gebak in de lunchbox zitten. Maar de broodprijs ging de laatste maanden door het dak, en steeds minder Zimbabwanen kunnen zich brood veroorloven.

Het Sonka Micro-zonnebakkerijenproject, dat steun kreeg van BPF, heeft als doel om tegen 2025 meer dan 150 duurzame, lokale bakkerijen op te starten op het platteland in Zimbabwe, uitgebaat door vrouwelijke ondernemers. “Ons bedrijf koopt de zonnebakkerijen aan. Die verhuren we aan vrouwelijke ondernemers, die vers, voedzaam brood en gebak produceren voor hun lokale gemeenschappen.” legt Tendani Madondo uit, specialist hernieuwbare energie en één van de drijvende krachten achter het project. “De eerste twintig bakkerijen komen in de provincies Masvingo en Matabeleland, waar veel ongelijkheid en armoede is. Maar dus ook veel zonuren.” (lacht)

De vraag naar betaalbaar brood is dan ook groot in Zimbabwe. “De prijs van een brood verdrievoudigde op een half jaar tijd, van $ 2,50 per brood in februari tot $ 7,50 eind juli,” vertelt Tendani. “Vandaag bevindt Zimbabwe zich in een periode van mega-inflatie. Opeens werd brood een goed op de zwarte markt.”

Inflatie is niet nieuw in Zimbabwe: de economie heeft er enkele rampzalige decennia opzitten. In 2008 schafte de overheid de Zimbabwaanse Dollar af na een periode van hyperinflatie. Sindsdien hing het land af van de Amerikaanse dollar, gekoppeld aan een lokaal geldsysteem. Toch steeg de inflatie dit jaar opnieuw tot 175 %, met voedsel- en brandstoftekorten die de prijzen verder de hoogte injoegen. In juni dit jaar koos de regering er daarom voor om de Zimbabwaanse Dollar te herintroduceren. Toch neemt de inflatie verder toe, aan een razend tempo. Wereldwijd heeft enkel Venezuela een hogere inflatieratio.

Ondertussen wordt volgens de Wereldbank bijna één derde van de plattelandsbewoners geconfronteerd met voedselonzekerheid en loopt het bevolkingsaandeel onder de armoedegrens er op tot meer dan 80%. In die omstandigheden  lanceren de oprichters de Sonka-bakkerijen. De missie van de Sonka-bakkerijen is in de eerste plaats sociaal.  “We willen armoede aanpakken door kansengroepen skills aan te leren die hun zelfredzaamheid vergroten. De personen die deelnemen aan het trainingsprogramma hebben verschillende achtergronden, maar ze hebben allemaal één dingen gemeen: iedereen was werkloos.

Daarnaast is het overgrote deel van de deelnemers een vrouw. “Het trainingprogramma richt zich op 400 vrouwen, waarvan 10% drager zijn van het HIV-virus, 50% jongeren en 40% zijn vrouwen die ook gezinshoofd zijn,” stelt Tendani. Volgens de Verenigde Naties is gendergelijkheid in Zimbabwe nog een heikel punt. Hoewel hun rechten in de grondwet beschermd zijn, wordt effectieve deelname aan het politieke, sociale en economische leven verhinderd door schadelijke culturele en religieuze praktijken, patriarchisme, lage scholingsgraad en machtsongelijkheid.

De Sonka-bakkerijen hebben ook ecologische voordelen. Doordat de ovens hitte genereren door het opvangen van zonnestraling, zijn ze onafhankelijk van dure fossiele energie. Om ook op donkere dagen en na zonsondergang te werken, beschikken ze over een kleine biogascentrale. “Een groot probleem met de broodindustrie in Zimbabwe vandaag zijn die stijgende elektriciteitstarieven,” vertelt Tendani. “De elektriciteit wordt voor meer dan 90% opgewekt via fossiele brandstoffen. Onze bakkerijen werken onafhankelijk van de energiemarkt, waardoor we die stijgende kostenfactor vermijden. Tegelijkertijd stoten we quasi geen broeikasgassen uit en is onze impact op het milieu laag, ook omdat we haast geen afval genereren.”

Het project vermijdt ook de hoge transportkosten, die de broodprijs in het land mee bepalen. “Brood wordt hier voornamelijk gebakken in industriële bakkerijen of in supermarkten in stedelijke omgevingen. Op het platteland moet vers brood dus van ver komen, via tussenpersonen, waardoor de prijzen verder oplopen. Wij stellen daar een gedecentraliseerd systeem tegenover,” vertelt Tendani, “waar gemeenschappen lokaal voorzien in hun vraag naar vers brood.”

Het bakkerijsysteem, dat werkt met franchises, is gericht op groei. “Het geld dat bij traditionele bakkerijactiviteiten in energie- en overheadkosten kruipt, wordt gebruikt om de ondernemingen te ondersteunen en uit te breiden,” legt Tendani uit. “Daarom staan onze ondernemers 25% van de inkomsten af aan een fonds dat gericht is op uitbreiding, terwijl ze toch een lagere marktprijs aanbieden dan de concurrentie. Hoe meer bakkerijen bijdragen, hoe meer we er ook kunnen bij bouwen. We mikken op een exponentieel groeimodel, met zo’n 150 bakkerijen binnen vijf jaar.”

“Het trainingsprogramma zet in op zowel hard skills als soft skills. Eerst bieden we de deelnemers een intensieve bakkerijworkshop aan.  In latere stadia worden ze begeleid in skills zoals financieel beheer, communicatie, stiptheid of lokale marketing. In ons projectteam zijn de nodige skills aanwezig,” licht Tendani toe. “We hebben ondernemerservaring, expertise op het vlak van hernieuwbare energie, kennis rond banketbakkerij, bakkerijbeheer, training, verkoop en marketing. De ovenproducent staat de ondernemers bij met technische kennis. Daarnaast werken we samen met een vzw die expertise heeft inzake sociale mobilisatie en lokaal stakeholder management, we krijgen steun van vrouwenorganisaties, het Ministerie voor Sociale Ontwikkeling en lokale overheidsinstanties.”

In eerste instantie levert een Zuid-Afrikaans bedrijf de tarwebloem en andere bakbestanddelen. “Maar we hopen op termijn die grondstoffen lokaal te verzekeren,” stelt Tendani. “We proberen die huidige onberekenbaarheid te controleren door onder andere de invoer te monitoren. En we ontwikkelden een systeem waarmee we de kosten en prijzen voor elk artikel dat we verkopen op kwartaalbasis beoordelen en opvolgen.”

In december 2019 worden de eerste broden verkocht, uit ovens op biogas. In januari gaan de eerste zonne-ovens in gebruik. “Dit project gaat een noodzakelijke wind van groene vernieuwing laten waaien op het platteland van Zimbabwe. Maar hoe onze toekomst er exact gaat uitzien in cijfers, blijft afwachten, wegens de grote economische onzekerheid in het land. We zullen agile moeten zijn,” zegt Tendani.

“Maar eigenlijk kon dit project niet op een beter moment komen,” besluit hij. “Er is een grote vraag naar betaalbaar, gezond brood in Zimbabwe. Wij gaan die lokaal verzekeren, op een duurzame manier.”